'စိတ်' နဲ့ 'စိပ်' အကြောင်း

မြန်မာစာရေးသားရာမှာ အသံထွက်ကြောင့် မှားတတ်တဲ့အထဲ ‘စိတ်’ နဲ့ ‘စိပ်’ လည်း ပါဝင်ပါတယ်။
ဥပမာ -
‘သင်္ကြန်တွင်း စိတ်အေးလက်အေး စိတ်ပုတီးလေး စိတ်နေချင်တယ်’ လို့ ရေးရမှာလား၊ ‘သင်္ကြန်တွင်း စိတ်အေးလက်အေး စိပ်ပုတီးလေး စိပ်နေချင်တယ်’ လို့ ရေးရမှာလား မကွဲပြားတတ်ပါဘူး။ ‘ဧည့်သည်ကို ဖရဲသီးစိတ်ကလေးနဲ့ ဧည့်ခံပါဦး’ လို့ ရေးရမှာလား ‘ဧည့်သည်ကို ဖရဲသီးစိပ်ကလေးနဲ့ ဧည့်ခံပါဦး’ လို့ ရေးရမှာလား ရောထွေးနေတတ်ပါတယ်။
‘စိတ်’ ကို မြန်မာအဘိဓာန်မှာ -
စိတ် ၁၊ န - ၁၊ အာရုံကို သိတတ်သော သဘောတရား။ ၂၊ သဘောထား။ ၃၊ စွဲလမ်းချက်။ “သားစိတ်နှင့် သေပြီ။”
စိတ် ၂၊ ကြိ - ခွဲခြမ်းသည်။
န - တစ်တင်း၏ လေးပုံတစ်ပုံ။
လို့ အနက် (၂) မျိုး ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
အနက် (၁) က နာမ်အနက် ဖြစ်ပါတယ်။ နာမ်အနက် (၃) မျိုး ပြထားပါတယ်။ ပထမအနက်မှာ ‘အာရုံကို သိတတ်တဲ့သည်။ဘောတရား’ ဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘အမောင်ကျောင်းသားတို့ရယ် ခေတ်ကိုကြည့်မြင်နိုင်တဲ့ ‘စိတ်’ ကလေးများ ထားပါဦး။’
‘တွေးတတ်မြင်တတ်တဲ့ ‘စိတ်’ ဟာ ပညာကိုအရင်းခံတယ်ဆိုတာ အမောင်ကျောင်းသားတို့ကို သိစေချင်လိုက်ပါဘိ။’
ဆိုတဲ့ ဝါကျတွေမှာ ‘စိတ်’ ဟာ ‘အာရုံကို သိတတ်တဲ့သဘောတရား’ ဖြစ်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
ဒုတိယအနက်မှာ ‘သဘောထား’ ဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘အသက် (၇၀) ကျော် မုဆိုးမ အဘွားအိုတစ်ဦးရဲ့ ‘စိတ်’ မျိုး ထားနိုင်အောင်ပဲ ကြိုးစားကြည့်ကြပါဦးကွာ။’
‘ငါမှ ငါဆိုတဲ့ စိတ်မျိုးမထားဘဲ သူနဲ့ ငါဆိုတဲ့ ‘စိတ်’ မျိုးထားရင် အပေါင်းလက္ခဏာတွေ ထွက်လာမှာပေါ့ကွယ်။’
ဆိုတဲ့ ဝါကျတွေမှာ ‘စိတ်’ ဟာ ‘သဘောထား’ ဖြစ်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
တတိယအနက်မှာ ‘စွဲလမ်းချက်’ ဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘ဒီမောင်တွေကတော့ တော်လှန်လို ‘စိတ်’ နဲ့ပဲ လုံးပါးပါးမှာကွယ်။’
‘မင်းတို့ ‘စိတ်’ နဲ့ ဆင်းရဲရရှာတဲ့ မင်းတို့မိဘတွေကို ပြန်ငဲ့ကြပါဦး။’
ဆိုတဲ့ ဝါကျတွေမှာ ‘စိတ်’ ဟာ ‘စွဲလမ်းချက်’ ဖြစ်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
အနက်(၂) မှာ အနက် (၂) မျိုးဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။ ပထမအနက်က ကြိယာအနက်ဖြစ်ပါတယ်။ ‘ခွဲခြမ်း’ ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘မင်းတို့ရဲ့ တော်လှန်လိုခြင်းဆိုတဲ့ အနာကြီးကို ခွဲ ‘စိတ်’ မကုနိုင်ခဲ့ရင် တဖြည်းဖြည်း အတွင်းလှိုက်စားပြီး သေကုန်မှာပဲ။’
‘ဒါကြောင့် ပညာသင်ယူခြင်းခွဲ ‘စိတ်’ ဆောင်မှာ မင်းတို့ ပျော်မွေ့သင့်ကြတယ်။’
ဆိုတဲ့ဝါကျတွေမှာ ‘စိတ်’ ဟာ ‘ခွဲခြမ်း’ ခြင်း၊ ‘စိတ်ဖြာ’ ခြင်း၊ ‘ခွဲစိတ်’ ခြင်း အနက်ဆောင်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
ဒုတိယအနက်က နာမ်အနက်ဖြစ်ပါတယ်။ ‘တစ်တင်း၏ လေးပုံတစ်ပုံ’ ဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘အချို့ပြည်သူတွေဟာ ဆန်လေး တစ် ‘စိတ်’ လောက် ဝယ်နိုင်ဖို့ အလုပ်ကို ပင်ပန်းကြီးစွာ လုပ်နေကြရတယ်ဆိုတာ မင်းတို့သိဖို့ကောင်းတယ်။’
‘အဲသလို ဆန်တစ် ’စိတ်’ ၊ ဂျုံတစ် ‘စိတ်’ ကို ကိုယ်ပိုင်ငွေကြေးနဲ့ ဝယ်နိုင်ဖို့ မင်းတို့ ကြိုးစားဖူးကြပြီလားဆိုတာ ကိုယ့်ဘာသာ ပြန်မေးကြည့်ကြစေလိုတယ်။’
ဆိုတဲ့ ဝါကျတွေမှာ ‘စိတ်’ ဟာ ‘တစ်တင်းရဲ့ လေးပုံတစ်ပုံ’ ပမာဏဖြစ်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
‘စိပ်’ ကိုတော့ မြန်မာအဘိဓာန်မှာ -
စိပ် ၁၊ နဝိ - မကျဲသော။
စိပ် ၂၊ ကြိ - ၁၊ ရွတ်မန်းသည်။ ၂၊ ပုတီးတစ်လုံးချင်းမှတ်သားလျက် ဘုရားဂုဏ်တော် စသည်ကို အာရုံပြုပွားများသည်။
လို့ အနက် (၂) မျိုး ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
အနက် (၁) က နာမဝိသေသနအနက်ဖြစ်ပါတယ်။ ‘မကျဲသော’ ဆိုတဲ့သဘောဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘မင်းတို့ရဲ့တော်လှန်ရေးဆိုတာကို ဘီး ’စိပ်’ ကလေးနဲ့ တိုက်ပြီးစစ်ကြည့်ရင်တောင် တိုင်းပြည်ကောင်းစားစေလိုတဲ့စေတနာဆိုတာ တစ်ပြားသားမှ တွေ့ရမယ်မထင်ဘူး။’
‘တို့နိုင်ငံရဲ့ လုံခြုံတိုးတက်ရေးစည်းရိုးကို ခပ် ‘စိပ်စိပ်’ လေး ကာထားမှ တော်ရုံကျတဲ့အနေအထားမျိုးရောက်နေပြီဆိုတာလည်း အမောင်တို့ သတိပြုသင့်လှတယ်။’
ဆိုတဲ့ဝါကျတွေမှာ ‘စိပ်’ ဟာ ‘မကျဲသော’ သဘောကို ဆောင်ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
အနက် (၂) က ကြိယာအနက်ဖြစ်ပါတယ်။ ကြိယာအနက် (၂) မျိုး ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။ ပထမအနက်က ‘ရွတ်မန်း’ ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘တော်လှန်ရေးမန္တာန် ‘စိပ်’ မနေကြနဲ့ အမောင်ကျောင်းသားတို့။’
‘ပညာမန္တာန် ‘စိပ်’ ဖို့လည်း လုပ်ကြဦး။’
ဆိုတဲ့ဝါကျတွေမှာ ‘စိပ်’ ဟာ ‘ရွတ်မန်း’ ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
ဒုတိယအနက်က ‘ပုတီးတစ်လုံးချင်းမှတ်သားလျက် ဘုရားဂုဏ်တော်စသည်ကို အာရုံပြုပွားများ’ ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားပါတယ်။
ဥပမာ -
‘ပြောသာ ပြောရတာပါ၊ ကိုယ့်ဘာသာ စိပ်ပုတီးလေး ‘စိပ်’ နေတာ အေးချမ်းပါတယ်လေ။’
‘ဂုဏ်တော်လေး ပုတီး ‘စိပ်’ နေတာ ချမ်းသာပါတယ်လေ။’
ဆိုတဲ့ဝါကျတွေမှာ ‘စိပ်’ ဟာ ‘ပုတီးတစ်လုံးချင်းမှတ်သားလျက် ဘုရားဂုဏ်တော်စသည်ကို အာရုံပြုပွားများ’ ကြောင်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။
ဒါကြောင့် -
‘အာရုံကို သိတတ်သော သဘောတရား’ ‘သဘောထား’ ‘စွဲလမ်းချက်’ ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြလိုတဲ့အခါ ‘စိတ်’ ကို သုံးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့အတူ ‘ခွဲခြမ်း’ ကြောင်း၊ ’တစ်တင်း၏ လေးပုံတစ်ပုံပမာဏ’ ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြလိုတဲ့အခါမှာလည်း ‘စိတ်’ ကို သုံးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
‘မကျဲသော’ သဘော ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြလိုတဲ့အခါ ‘စိပ်’ ကိုသုံးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့အတူ ‘ရွတ်မန်း’ ကြောင်း၊ ‘ပုတီးတစ်လုံးချင်းမှတ်သားလျက် ဘုရားဂုဏ်တော် စသည်ကို အာရုံပြုပွားများ’ ကြောင်း ဖော်ပြလိုတဲ့အခါမှာလည်း ‘စိပ်’ ကို သုံးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ကိုယ့်လူမျိုးဘာသာစကားကို မှန်ကန်စွာသုံးနိုင်ပါစေခင်ဗျာ။
စာကြွင်း
————
န - နာမ်
ကြိ - ကြိယာ
နဝိ - နာမဝိသေသန
ကျမ်းကိုးစာရင်း
———————
၁။ မြန်မာသဒ္ဒါ၊ မြန်မာစာအဖွဲ့၊ ပထမအကြိမ်၊ ၂၀၀၅ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ၊ မြန်မာစာအဖွဲ့ဦးစီးဌာန။
၂။ ပြည်သူ့အတွက် မြန်မာစကားပြေ၊ မောင်ခင်မင်(ဓနုဖြူ)၊ ဒုတိယအကြိမ်၊ ၂၀၀၃ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ၊ ကံ့ကော်ဝတ်ရည်စာပေ။
၃။ ငယ်ပေါင်းကြီးဖော် မြန်မာစာနှင့် အရေးအသားပြဿနာများ၊ မောင်ခင်မင်(ဓနုဖြူ)၊ ပထမအကြိမ်၊ ၂၀၀၃ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ၊ ကောင်းသန့်စာပေ။
၄။ မြန်မာအဘိဓာန်၊ မြန်မာစာအဖွဲ့၊ ပထမအကြိမ်၊ ၁၉၉၁ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလ၊ မြန်မာစာအဖွဲ့ဦးစီးဌာန။